Chấm điểm công dân hay Chấm điểm cán bộ: Đâu mới là “Thước đo” của một xã hội tiến bộ?

Thông tin về việc tích hợp hệ thống “chấm điểm công dân số” trên ứng dụng VNeID đang thu hút sự quan tâm đặc biệt từ dư luận. Trong khi các nhà quản lý kỳ vọng đây sẽ là công cụ để khuyến khích hành vi tốt và quản lý xã hội hiệu quả, một luồng ý kiến phản biện mạnh mẽ lại đặt vấn đề: “Thay vì chấm điểm công dân, hãy để dân chấm điểm quan chức, cán bộ để xem họ phục vụ nhân dân như thế nào”.

Đây không chỉ là một câu nói cảm tính, mà là một tư duy quản trị cần được phân tích nghiêm túc ở nhiều góc độ.

1. Quyền lực thuộc về nhân dân: Ai là “chủ”, ai là “tớ”?

Về mặt lý luận, cán bộ, công chức là những người hưởng lương từ ngân sách – nguồn lực do nhân dân đóng góp qua thuế. Sứ mệnh cốt lõi của bộ máy chính quyền là “phục vụ nhân dân”.

Trong một mối quan hệ dịch vụ thông thường, khách hàng (nhân dân) luôn là người có quyền đánh giá chất lượng dịch vụ của người cung cấp (cán bộ). Việc ưu tiên thiết lập một hệ thống để nhân dân chấm điểm cán bộ sẽ giúp hiện thực hóa phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân thụ hưởng” một cách thực chất nhất.

2. Sự bất đối xứng trong việc “Chấm điểm”

Nếu chỉ tập trung vào chấm điểm công dân, chúng ta vô tình tạo ra một áp lực một chiều từ trên xuống dưới.

• Chấm điểm công dân: Có nguy cơ trở thành một hình thức “giám sát” hành vi, đôi khi tạo ra sự phân biệt đối xử dựa trên điểm số trong việc tiếp cận các dịch vụ công.

• Dân chấm điểm cán bộ: Đây là cơ chế “giám sát quyền lực” từ dưới lên. Khi một cán bộ biết rằng mọi thái độ cửa quyền, hách dịch hay sự chậm trễ trong xử lý hồ sơ đều bị ghi lại bằng điểm số thực tế từ người dân, họ sẽ có động lực tự thân để thay đổi tác phong làm việc.

3. Công nghệ số phải là công cụ của sự minh bạch

VNeID là một thành tựu công nghệ tuyệt vời. Nhưng công nghệ chỉ thực sự văn minh khi nó phục vụ sự minh bạch. Nếu hệ thống chỉ ghi nhận “điểm xấu” của người dân (như chậm nộp phạt, vi phạm hành chính…) mà bỏ qua việc ghi nhận “điểm kém” của bộ máy hành chính (như hồ sơ quá hạn, thủ tục rườm rà, nhũng nhiễu), thì công nghệ đó vẫn chưa trọn vẹn.

Một hệ thống “Rating” công khai dành cho các cơ quan công quyền ngay trên VNeID sẽ là bước đi đột phá để làm trong sạch bộ máy. Tại sao chúng ta có thể chấm điểm 5 sao cho một tài xế Grab hay một món ăn trên Shopee, nhưng lại không thể chấm điểm cho một dịch vụ hành chính công mà chúng ta phải mất hàng giờ chờ đợi?

4. Xây dựng lòng tin xã hội

Lòng tin không đến từ sự quản lý chặt chẽ, lòng tin đến từ sự công bằng. Khi người dân thấy rằng tiếng nói của mình có trọng lượng, rằng những đánh giá của mình có thể tác động đến việc thăng tiến hay kỷ luật của cán bộ, họ sẽ cảm thấy mình thực sự là chủ của đất nước. Điều này tạo ra sự đồng thuận xã hội cao hơn bất kỳ hệ thống chấm điểm hành vi nào.

Lời kết

Chấm điểm công dân số có thể là một giải pháp quản lý kỹ thuật, nhưng “dân chấm điểm cán bộ” mới là giải pháp quản trị tận gốc.

Thay vì chỉ loay hoay với việc phân loại công dân theo điểm số, nhà nước nên dũng cảm mở ra một “sàn đấu” công khai về chất lượng phục vụ của cán bộ. Khi cán bộ phục vụ tốt, dân sẽ tự khắc tuân thủ pháp luật và nâng cao ý thức. Bởi lẽ, đạo đức của người dân thường là tấm gương phản chiếu sự liêm chính và thái độ phục vụ của bộ máy chính quyền.